Pərviz Hüseyn (Müəllif)
Sperma möcüzəvi bir mayedir. Tək bir çay qaşığı milyonlarla hərəkətli sperma, saysız vitamin, sitrik turşu, prostaglandinlər, zülallar və bəli, maraqlananlar üçün - 25 kaloriyə qədər sperma ehtiva edə bilər. Lakin son zamanlar alimlər narahatlıq yaradan bir şey aşkar ediblər: plastiklər.
OLAY yazır ki, son illərdə mikroplastiklərin (nanoplastiklərdən fərqli olaraq 1 nanometr qədər kiçik ola bilən və 5 mm-dən kiçik plastik hissəciklər kimi təyin olunan mikroplastiklər) vücudumuza narahatedici sürətlə daxil olduğu müəyyən edilmişdir. Alimlər bunları bağırsaqlarımızda və qanımızda aşkarladılar; oradan isə qaraciyərimizə, böyrəklərimizə, ürəyimizə və hətta beyin hüceyrələrimizə doğru yol alırlar. Alimlər qadınların reproduktiv orqanlarında və hətta doğulmamış körpələrin plasentalarında mikroplastiklər tapıblar.
Son zamanlar bir sıra yeni tədqiqatlar kişilərin ən məhrəm yerləri olan xayalarında mikroplastiklərin aşkar edilməsinə yönəlib. Keçən il Pekin Universitetinin 3-cü xəstəxanasında tədqiqatçılar dörd kişi xəstənin xayalarında və 30 sperma nümunəsindən 11-də mikroplastiklər tapıblar. Bir neçə ay sonra italyan tədqiqatçılar 6 kişi subyektin spermasında bu maddələrə rast gəldilər. Mayda isə Nyu-Meksiko Universitetində tədqiqatçılar 23 insan və 47 itin xayasında mikroplastik parçası aşkar etdikləri bir məqalə nəşr etdilər.
Nyu-Meksiko Universitetində tədqiqatçı və araşdırmanın baş müəllifi olan Çelin Hu deyir ki, son bir neçə onillikdə itlərdə sperma keyfiyyətinin insanlarda olduğu kimi paralel olaraq azaldığını və itlərdə xaya xərçənglərinin artdığını gördük. Bu, tədqiqatçılar üçün əhəmiyyətlidir, çünki hər iki canlı eyni mühiti bölüşür. Hu əlavə edir ki, itlər bizə çox yaxın yaşayır. Nə onlara təsir edirsə, bəlkə bizə də təsir edir.
Hər iki növ də mikroplastiklər ehtiva etsə də, Hu və ortaq müəllifləri, insanlarda bu plastiklərin itlərdən ortalama üç dəfə daha çox konsentrasiyada olduğunu aşkarladılar. Plastik növləri də fərqli idi: hər ikisi də qida paketlərində və plastik filmlərdə geniş yayılmış polietilen izlərini daşıyır, lakin insan nümunələri eyni zamanda neylon (geyim liflərində istifadə olunur) və qab-qacaqda istifadə olunan ABS plastikini də ehtiva edirdi.
Bu mikroplastiklər haradan gəlir? Narahatedici şəkildə cavab belə görünür: hər yerdən! Plastika sürtünmə, istilik, UV zədələnməsi və ya digər kimyəvi maddələrlə qarşılıqlı təsir nəticəsində parçalanır. Mikroplastikləri doğumdan başlayaraq udmağa başlayırıq, böyüklər kimi isə plastik qablaşdırma ilə yanaşı, kənd təsərrüfatı torpaqlarına yanlışlıqla gübrə olaraq yayılan mikroplastiklər səbəbindən mütəmadi olaraq onları qida və içkilərdə qəbul edirik. Grist redaktoru və “A Poison Like No Other” kitabının müəllifi Mett Simon qeyd edir ki, heç gözləmədiyimiz bir məqamda biz əslində heyrətamiz miqdarda mikroplastiklər uduruq. Simon deyir ki, bir pəncərədən gün işığına baxanda havada rəqs edən kiçik hissəciklərin böyük hissəsi mikroplastiklər ola bilər.
Artıq mikroplastiklər bədənimizdə olduqda, içəridə nə kimi ziyan vurduqlarını tapmaq üçün yarış davam edir. Simona görə mikroplastiklər üç fərqli potensial təhlükə yaradır; birincisi fiziki plastik hissəciklərin özüdür. Simon deyir ki, Asbest kimi, bir kazakda olan plastik mikrofiber də ağciyərə girib orada sıxışmaq üçün mükəmməl formaya malikdir. O əlavə edir ki, insanlar mikroplastiklərin nə olduğunu başa düşməzdən əvvəl, sintetik tekstil fabriklərində işləyən insanların ağciyərlərində bu plastiklərin çox olduğunu və daha yüksək tənəffüs və həzm xərçəngi nisbətinə malik olduqlarını aşkar etmişdik. 2023-cü ildə edilən böyük bir meta-analizə görə, 1976-cı ildən bu yana sperma sayı 62,3% azalıb və bu azalma sürətlə davam edir.
Mikroplastiklərin reproduktiv orqanlarımızda tapılması kişilərdə sperma sayının azalması ilə bağlı artan narahatlıq fonunda toksikoloqlar arasında həyəcan siqnalıdır.
BU MƏZMUN İLK DƏFƏ “BRITISH GQ” VEB SAYTINDA DƏRC OLUNUB.
